Daniel Esparza của tạp chí Aleteia, ngày 08/05/25, nhận định: Việc Đức Giáo Hoàng Leo XIV chọn danh hiệu cho thấy ngài coi thời điểm hiện tại không chỉ là một thách thức về mặt kỹ thuật mà còn là một thách thức sâu sắc về mặt đạo đức.
Với việc bầu Giáo hoàng Leo XIV, Giáo Hội Công Giáo đang đứng trước ngưỡng cửa của một thời đại công nghiệp mới. Bằng cách chọn danh hiệu Leo XIII (1810-1903), “giáo hoàng của công nhân” hiện đại đầu tiên, vị giáo hoàng mới đã thể hiện cam kết của mình trong việc giải quyết những thách thức sâu sắc về kinh tế và xã hội do sự thay đổi công nghệ nhanh chóng gây ra, đặc biệt là sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo.
Cũng giống như cách Đức Giáo Hoàng Leo XIII phản ứng với các thực tại khắc nghiệt của cuộc cách mạng công nghiệp thế kỷ 19 bằng thông điệp mang tính bước ngoặt Rerum Novarum vào năm 1891, Đức Giáo Hoàng Leo XIV dường như đã sẵn sàng giải quyết những tình huống tiến thoái lưỡng nan về mặt đạo đức của cuộc cách mạng công nghệ hiện tại của chúng ta.
Rerum Novarum: Phản ứng cấp tiến đối với kỷ nguyên máy móc
Khi Rerum Novarum (tiếng Latinh có nghĩa là “Những điều mới mẻ”) được công bố, thế giới đang trong cơn khủng hoảng công nghiệp lớn đầu tiên. Các nhà máy và đường sắt đã chuyển đổi nền kinh tế, nhưng phải trả giá rất lớn về nhân bản. Công nhân làm việc nhiều giờ trong điều kiện nguy hiểm để được trả lương ít ỏi, trong khi chủ nhà máy ngày càng giàu có. Các cấu trúc xã hội vốn ổn định trong nhiều thế kỷ bắt đầu rạn nứt dưới áp lực của nền kinh tế mới này.
Phản ứng của Đức Giáo Hoàng Leo XIII mang tính cách mạng theo đúng nghĩa của nó. Ngài kêu gọi công nhận quyền của người lao động, bao gồm quyền được trả lương công bằng, giờ làm việc hợp lý, điều kiện an toàn và quyền thành lập công đoàn. Ngài cũng nhấn mạnh đến nhu cầu công lý xã hội và phẩm giá của mỗi con người, tuyên bố rằng nền kinh tế phải phục vụ con người, chứ không phải ngược lại. Đó là lời kêu gọi một cách tiếp cận “lấy con người làm trung tâm” hơn đối với sự tiến bộ, dựa trên giá trị vốn có của mỗi con người.
Cuộc cách mạng Trí khôn Nhân tạo: Máy móc mới, câu hỏi cũ
Ngày nay, thế giới phải đối diện với một sự thay đổi công nghệ sâu xa khác. Trí tuệ nhân tạo hứa hẹn hiệu quả và năng suất chưa từng có, nhưng cũng đe dọa làm đảo lộn các hình thức làm việc truyền thống. Giống như động cơ hơi nước và máy dệt chạy bằng điện của thế kỷ 19, Trí tuệ nhân tạo có khả năng định nghĩa lại lao động, xóa bỏ việc làm và làm gia tăng bất bình đẳng kinh tế nếu không được kiểm soát.
Matteo Bruni, giám đốc Văn phòng Báo chí Tòa thánh, giải thích rằng Đức Giáo Hoàng Leo XIV đã chọn tên giáo hoàng của mình như một sự công nhận đối với người lao động “trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo”. Sự lựa chọn này vừa mang tính biểu tượng vừa mang tính chiến lược, nhắc nhở chúng ta rằng trong khi công nghệ thay đổi, thì những câu hỏi cơ bản về phẩm giá và công lý của con người vẫn không đổi.
Lao động và phẩm giá trong thế giới kỹ thuật số
Ở tâm điểm của nó, Rerum Novarum nói về phẩm giá của lao động và sự thánh thiêng của nỗ lực con người. Nó tuyên bố rằng lao động không chỉ là phương tiện để sinh tồn; đó là con đường dẫn đến sự phát triển của con người và là nguồn ý nghĩa bản thân và xã hội. Theo nghĩa này, nó không chỉ là một hướng dẫn kỹ thuật về chính sách kinh tế mà còn là sự chiêm niệm sâu sắc về ý nghĩa của việc trở thành con người.
Khi các hệ thống Trí tuệ nhân tạo đảm nhiệm những nhiệm vụ ngày càng phức tạp, từ lái xe tải đến soạn thảo hồ sơ pháp lý, Giáo hội dưới thời Đức Leo XIV có thể một lần nữa thấy mình phải bảo vệ quyền được làm việc có ý nghĩa. Điều này có thể liên quan đến việc ủng hộ mức lương công bằng, các chương trình đào tạo lại người lao động và các chính sách đảm bảo lợi ích của tự động hóa được chia sẻ rộng rãi, thay vì tập trung vào tay một số ít gã khổng lồ công nghệ.
Mối liên hệ bản thân với cuộc đấu tranh của người lao động
Những năm tháng ở Peru, một quốc gia nổi tiếng với bất bình đẳng kinh tế và các cộng đồng làm việc chăm chỉ, có thể đã giúp Đức Giáo Hoàng Leo XIV hiểu sâu sắc về những cuộc đấu tranh mà người lao động ở các nước đang phát triển phải đối diện. Công tác mục vụ của ngài ở vùng Chiclayo phía bắc, nơi nhiều người dựa vào nông nghiệp và lao động chân tay, có thể truyền cảm hứng cho một triều đại giáo hoàng tập trung vào phẩm giá của mọi lao động, từ các cánh đồng ở Peru đến các phòng lập trình ở Thung lũng Silicon.
Hướng tới một tương lai công nghệ công bằng
Trong một thế giới ngày càng bị thúc đẩy bởi các thuật toán, Giáo hội dưới thời Đức Leo XIV có thể tìm cách đổi mới lời kêu gọi đoàn kết kinh tế và đổi mới đạo đức. Giống như Đức Leo XIII đã bảo vệ quyền của công nhân nhà máy và thợ thủ công, người kế nhiệm của ngài vào thế kỷ 21 có thể sớm ủng hộ quyền của công nhân kỹ thuật số, người lao động trong nền kinh tế chia sẻ và những người bị thay thế bởi tự động hóa.
Việc Đức Giáo Hoàng Leo XIV chọn tên cho thấy ngài coi thời điểm hiện tại không chỉ là một thách thức về mặt kỹ thuật mà còn là một thách thức về mặt đạo đức sâu sắc. Giống như vị cùng tên, ngài dường như sẵn sàng kêu gọi một nền kinh tế công bằng hơn, lấy con người làm trung tâm, nơi tiến bộ công nghệ không phải trả giá bằng phẩm giá con người.