Ilan Goldenberg, trên tập san Foreign Affairs ngày 22 tháng 6 năm 2025, cho biết: Hoa Kỳ đã tấn công Iran. Chỉ vài ngày sau khi ám chỉ rằng ông có thể trì hoãn bất cứ hành động quân sự nào của Hoa Kỳ trong nhiều tuần, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã tuyên bố vào ngày 21 tháng 6 rằng máy bay của Hoa Kỳ đã tấn công ba địa điểm hạt nhân của Iran, bao gồm cả cơ sở được chôn sâu tại Fordow. Các quan chức Iran đã xác nhận rằng các cuộc không kích đã diễn ra. Mặc dù Trump khẳng định rằng các địa điểm đã bị "xóa sổ", nhưng vẫn chưa rõ thiệt hại mà các cuộc tấn công gây ra là gì.
Tuy nhiên, rõ ràng là với sự can thiệp của Hoa Kỳ này, cuộc chiến mà Israel phát động chống lại Iran hơn một tuần trước đã bước vào một giai đoạn mới. Các sự kiện có thể diễn biến theo nhiều hướng. Cuộc tấn công của Hoa Kỳ thực sự có thể dẫn đến sự đầu hàng của Iran theo các điều khoản có lợi cho Israel và Hoa Kỳ. Nhưng khả năng này cũng có thể khiến Hoa Kỳ lún sâu hơn vào cuộc chiến với những hậu quả tiêu cực sâu xa. Iran gần như chắc chắn sẽ tìm cách trả đũa, có thể bằng cách tấn công các căn cứ gần đó của Hoa Kỳ và có khả năng giết chết binh lính Hoa Kỳ. Điều đó có thể dẫn đến sự leo thang ngày càng mở rộng, với những tác động tàn khốc đối với khu vực và sự vướng mắc của Hoa Kỳ vào một cuộc chiến mà ít người Mỹ mong muốn.
Phản Ứng Của Iran
Sau hơn một tuần diễn ra cuộc chiến, Israel đã kiềm chế không tấn công một trong những cơ sở hạt nhân quan trọng nhất của Iran tại Fordow - một cơ sở mà trước khi chiến tranh bắt đầu đã có đủ uranium làm giàu và máy ly tâm để nhanh chóng sản xuất vật liệu cho nhiều vũ khí hạt nhân. Không phải vì Israel không muốn san phẳng Fordow mà vì họ không thể. Cơ sở này được chôn sâu dưới lòng đất đến mức chỉ có bom xuyên phá boongke Massive Ordnance Penetrator, loại bom mà Hoa Kỳ có nhưng Israel thì không, mới có thể phá hủy cơ sở này. Bất cứ hy vọng nào khiến Iran không thể nhanh chóng chế tạo vũ khí hạt nhân đều đòi hỏi phải phá hủy Fordow hoặc Iran phải đồng ý tháo dỡ phần lớn cơ sở này. Cuối cùng, Trump trở nên mất kiên nhẫn với phương án ngoại giao và chọn cách ngăn chặn khả năng Iran vội vã tiến hành đột phá hạt nhân bằng cách tham gia chiến tranh và ném bom các cơ sở tại Fordow, Natanz và Isfahan.
Washington đã gợi ý rằng họ đã thông báo với Tehran rằng các cuộc tấn công sẽ đánh dấu mức độ can dự của Hoa Kỳ miễn là Iran kiềm chế không trả đũa. Trump có lẽ hy vọng rằng Hoa Kỳ có thể chịu được sự trả đũa hạn chế của Iran và cố gắng tránh xa sự can dự sâu hơn vào cuộc chiến. Một mưu đồ như vậy có thể hữu hiệu, nhưng nó cực kỳ rủi ro.
Sau cuộc tấn công này, phản ứng có khả năng xảy ra nhất của Iran sẽ là tấn công các căn cứ của Hoa Kỳ ở Bán đảo Ả Rập hoặc ở Iraq giống như Iran đã làm để đáp trả cuộc tấn công của Hoa Kỳ giết chết nhà lãnh đạo quân sự Iran Qasem Soleimani vào năm 2020. Bị bao vây bởi hai đối thủ hùng mạnh, giới lãnh đạo Iran có thể chọn phóng một số lượng tên lửa hạn chế vào các căn cứ của Hoa Kỳ, giống như họ đã làm vào năm 2020. Phản ứng này chắc chắn sẽ có nguy cơ giết chết lực lượng Hoa Kỳ. Lực lượng Hoa Kỳ có thể thoát khỏi một cuộc tấn công như vậy mà hầu như không bị tổn hại, vì quân đội Hoa Kỳ có thể đã di chuyển nhiều quân đội của mình ra khỏi các căn cứ gần Iran, đồng thời tăng cường thêm các tài sản phòng thủ tên lửa để đánh bại một cuộc tấn công của Iran. Nếu thương vong của người Mỹ bị hạn chế, Trump có thể lặp lại chiến thuật của năm 2020 và Hoa Kỳ có thể chọn thái độ hòa dịu.
Tuy nhiên, một khả thể khác là Iran có thể phát động một cuộc tấn công toàn diện hơn nhiều vào lực lượng Hoa Kỳ ở Trung Đông, có thể gây ra thương vong đáng kể và kéo Hoa Kỳ vào một cuộc chiến tranh kéo dài. Giới lãnh đạo Iran có thể đã học được bài học từ hành động của Trump vào đầu năm nay ở Yemen, nơi ông đã leo thang chiến dịch quân sự chống lại người Houthis chỉ để lùi bước một tháng sau đó khi các cuộc tấn công của Hoa Kỳ không mang lại kết quả. Tehran có thể lý giải rằng sự kiên trì và hung hăng là cách tốt nhất để khiến Trump phải lùi bước. Mặc dù Israel đã làm suy yếu đáng kể khả năng tên lửa tầm xa của Iran, nhưng vẫn chưa rõ thiệt hại nào đã xảy ra đối với kho tên lửa tầm ngắn của Iran có thể vươn tới các căn cứ của Hoa Kỳ ở Bahrain, Iraq, Kuwait, Qatar, Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và những nơi khác.
Iran sẽ tìm cách trả đũa cách nào đó
Các sự cố và tính toán sai lầm có thể khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn nhiều. Iran có thể cố gắng theo đuổi một phản ứng tên lửa hạn chế hơn nhưng cuối cùng lại vấp phải "thành công thảm khốc" khi một tên lửa xuyên thủng hệ thống phòng thủ của Mỹ và gây ra thiệt hại hơn nhiều so với những gì người Iran mong đợi, trong quá trình này kéo Hoa Kỳ vào sâu hơn trong cuộc xung đột.
Khả năng trả đũa đáng kể khác của Iran là đội tàu nhỏ của họ, khi phân tán, rất khó bị đánh bại và có thể bắt đầu thả thủy lôi ở Eo biển Hormuz hoặc cố gắng đánh bom liều chết vào tàu của Hoa Kỳ. Hành động này có thể chặn khoảng một phần ba hoạt động thương mại dầu mỏ của thế giới, gây ra sự tăng đột biến về giá có thể gây ra suy thoái hoàn cầu. Nếu Iran đi theo con đường này, chỉ có Hải quân Hoa Kỳ mới có thể mở lại Eo biển Hormuz và một cuộc chiến tranh hải quân đáng kể sẽ xảy ra, với các tàu và máy bay của Hoa Kỳ chiến đấu với tàu và hệ thống phòng thủ ven biển của Iran.
Chắc chắn, Iran sẽ cân nhắc kỹ trước khi đóng Eo biển Hormuz. Các quốc gia sẽ phải chịu nhiều đau đớn nhất từ một hành động như vậy là Trung Quốc - nước mua dầu lớn nhất vùng Vịnh - và chính các quốc gia vùng Vịnh. Toàn bộ chiến lược của Iran trong vài năm qua là xây dựng mối quan hệ tốt hơn với cả Trung Quốc và các quốc gia vùng Vịnh để chấm dứt tình trạng cô lập ngoại giao. Việc theo đuổi hoạt động vận chuyển dầu sẽ khiến Iran rất cô đơn, đó là lý do tại sao ngay cả bây giờ thị trường dầu mỏ thế giới vẫn coi đây là một cái nhiên tương đối thấp, định giá chỉ tăng mười phần trăm giá dầu hoàn cầu kể từ khi giao tranh bắt đầu vào ngày 13 tháng 6.
Điều hoàn toàn có thể xảy ra là sau những cuộc tấn công của Hoa Kỳ này, tình hình sẽ không leo thang. Iran có thể phóng một số lượng tên lửa hạn chế vào các mục tiêu của Hoa Kỳ mà ít hoặc không gây ra thương vong. Sau đó, Trump tiếp nhận các cuộc tấn công của Iran và chấm dứt chu kỳ leo thang, và Israel, hài lòng với kết quả của cuộc chiến, cũng kiềm chế. Tuy nhiên, xét đến số lượng biến số, phần lớn sẽ phụ thuộc vào sự khôn ngoan và kiềm chế của Trump, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Lãnh tụ tối cao Iran Ali Khameini và những người xung quanh họ. Và điều đó không tốt trong ngắn hạn hay dài hạn.
Rắc Rối Sắp Tới
Về lâu dài, kết quả từ quyết định tấn công Iran là vô cùng không chắc chắn. Điều rất khó có thể xảy ra là, như một số người ở Israel và Hoa Kỳ hy vọng, các cuộc tấn công này sẽ đẩy nhanh sự sụp đổ của chế độ Iran. Chế độ này vẫn còn súng và không có lực lượng bộ binh nào đến xâm lược Iran và lật đổ Cộng hòa Hồi giáo. Đây không phải là Syria của Bashar al-Assad, một quốc gia đã bị tàn phá và khoét rỗng sau một thập niên nội chiến trước khi chế độ sụp đổ vào tháng 12 năm 2024. Và ngay cả khi cuộc xung đột và cái chết của rất nhiều quan chức cấp cao của Iran tình cờ khiến chế độ sụp đổ, thì sự bất ổn và bạo lực đi kèm cũng khó có thể tạo ra nền dân chủ và thay vào đó có thể dẫn đến một sự lãnh đạo cấp tiến hơn hoặc một khoảng trống nguy hiểm.
Kịch bản tốt nhất là những tiếng nói ôn hòa hơn trong chế độ như Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian, cựu Tổng thống Hassan Rouhani và những người khác cùng phe cải cách giành chiến thắng trong cuộc đấu tranh giành quyền lực nội bộ và kết luận rằng Iran cần phải thay đổi hướng đi. Họ có thể khăng khăng rằng chương trình hạt nhân và sự ủng hộ của quốc gia này đối với các lực lượng ủy nhiệm trên khắp Trung Đông là những trò hề tốn kém và sai lầm chỉ mang lại đau khổ cho Iran. Họ sẽ chấp nhận một thỏa thuận tương tự như thỏa thuận mà Hezbollah đã chấp nhận vào mùa thu năm ngoái—một lệnh ngừng bắn theo các điều khoản của Israel và Hoa Kỳ.
Nhưng Iran không phải là Hezbollah. Đây là một quốc gia có 90 triệu người. Chính phủ của họ có khả năng phục hồi tốt hơn nhiều. Kịch bản có nhiều xác suất xảy ra hơn tương tự như những gì đã xảy ra với Iraq của Saddam Hussein sau Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất. Những gì còn lại ở Iran là một chế độ suy yếu, nhưng là chế độ cực đoan hơn, thù địch với Hoa Kỳ và sẵn sàng chấp nhận rủi ro.
Trong kịch bản này, Iran chắc chắn sẽ cố gắng sở hữu vũ khí hạt nhân. Với những đòn giáng đã giáng vào chương trình của Iran và các nguồn lực của nước này, không rõ điều này sẽ mất bao lâu. Saddam đã không phát triển được bom vào những năm 1990, mặc dù chương trình của Iraq không có cùng trình độ hiểu biết và năng lực như chương trình của Iran hiện nay. Và với việc Hiệp hội Năng lượng Nguyên tử Quốc tế khó có thể tiếp cận lại được Iran và theo dõi những gì xảy ra với chương trình hạt nhân của Iran sau chiến tranh, điều có thể có là một chế độ Iran có thể tìm cách phục hồi và chế tạo bom trong vài năm. Chắc chắn, tình báo Mỹ và Israel sẽ theo dõi chặt chẽ diễn biến trong bất cứ phiên bản nào của Iran sau chiến tranh.
Những cuộc tấn công này rất có thể sẽ không dẫn đến sự sụp đổ của chế độ.
Iran cũng có thể theo đuổi các biện pháp trả thù khác, bao gồm các cuộc tấn công khủng bố vào các cơ sở của Mỹ trên toàn thế giới. Những biện pháp này có thể bao gồm các vụ ám sát có chủ đích, chẳng hạn như những vụ mà người Iran đã thực hiện kể từ vụ ám sát Soleimani hoặc như Saddam đã thực hiện với Tổng thống George H. W. Bush sau Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất. Một mối nguy hiểm khác là với một chế độ Iran tuyệt vọng và cực đoan hơn, xung đột của họ với Israel có thể kéo dài mãi mãi. Như đã thấy ở Gaza, ở Ukraine và trong cuộc chiến tranh Iran-Iraq đầu tiên, việc bắt đầu một cuộc chiến dễ hơn nhiều so với việc kết thúc một cuộc chiến. Trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm, Iran có thể thường xuyên bắn những loạt tên lửa nhỏ vào Israel và Israel có thể tiếp tục không kích Iran. Hoa Kỳ phần lớn sẽ tránh xa một cuộc xung đột như vậy, ngoại trừ việc cung cấp cho Israel sự hỗ trợ phòng thủ. Nhưng cuộc chiến này sẽ rất khủng khiếp đối với những người dân thường bị kẹt ở giữa.
Đối với một siêu cường như Hoa Kỳ, các mối đe dọa từ một Iran yếu kém sẽ có thể kiểm soát được nhưng phải trả giá thực sự. Chúng sẽ đòi hỏi rất nhiều thời gian và sự chú ý từ các nhà lãnh đạo cấp cao của Hoa Kỳ cũng như các nguồn lực quân sự và đầu tư vào Trung Đông, nếu không sẽ tập trung vào các chiến trường khác. Chúng cũng có thể mang lại những tác động đáng kể ở cấp độ thứ hai. Sau Chiến tranh vùng Vịnh, dấu chân quân sự lớn của Hoa Kỳ ở Trung Đông đã trở thành tiếng kêu tập hợp cho al-Qaeda và đóng một vai trò trong các sự kiện cuối cùng dẫn đến các cuộc tấn công ngày 11 tháng 9.
Cuối cùng, nếu xung đột leo thang và Hoa Kỳ thấy mình bị kéo sâu hơn vào cuộc chiến và lại sa lầy ở Trung Đông, mối quan hệ của Hoa Kỳ với Israel có thể thay đổi rất nhiều. Sau cuộc xâm lược Iraq của Hoa Kỳ, việc đổ lỗi cho Israel vì đã khuyến khích sự can thiệp của Hoa Kỳ là phạm vi của những người theo thuyết âm mưu bên lề. Nhưng nếu Hoa Kỳ bị kéo vào một cuộc chiến mà hầu hết người Mỹ không tin rằng đất nước này nên tham gia và cuộc chiến diễn ra không tốt, thì công chúng Hoa Kỳ sẽ đổ lỗi cho Israel một cách chính đáng. Ngay cả ở phe cánh tả Hoa Kỳ, hành vi của Israel ở Gaza đã làm giảm đáng kể sự ủng hộ đối với liên minh Hoa Kỳ-Israel, và một cuộc tranh luận gay gắt hiện đang diễn ra ở phe cánh hữu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, đáng chú ý nhất là cuộc trao đổi gây tranh cãi giữa nhà bình luận chính trị Tucker Carlson và Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ Ted Cruz về việc ủng hộ Israel và quyết định tham chiến ở Iran.
Rủi ro chồng chất
Những cuộc tấn công này có thể thành công. Trong những ngày hoặc tuần tới, Iran có thể buộc phải chấp nhận các điều khoản có lợi cho Israel, và Hoa Kỳ và cuộc chiến có thể nhanh chóng kết thúc. Nhưng hồ sơ theo dõi các cuộc can thiệp quân sự của Mỹ ở Trung Đông và bản chất của chiến tranh trong lịch sử loài người cho thấy sự tham gia của Mỹ đi kèm với rủi ro rất lớn. Lựa chọn tốt nhất và bền vững nhất đối với Hoa Kỳ từ trước đến nay là theo đuổi một thỏa thuận ngoại giao có thể kiềm chế chương trình hạt nhân của Iran, một cách kiểm chứng được. Thật không may, sau các sự kiện ngày hôm nay, lựa chọn đó ít có khả năng xảy ra hơn nhiều.
_____________________________
(*) ILAN GOLDENBERG là Phó chủ tịch cấp cao và Giám đốc chính sách tại J Street. Trước đây, ông từng là Cố vấn đặc biệt về Trung Đông cho Phó Tổng thống Kamala Harris và là Trưởng nhóm Iran tại Văn phòng Bộ trưởng Quốc phòng.